Körlük Kitabı Distopya mı? Öğrenmenin Aynasında Bir Toplumsal Körlük
Eğitimci olarak her zaman inanırım ki öğrenme, insanın kendini ve dünyayı yeniden kurma gücüdür. Bilmek, yalnızca bilgiye ulaşmak değil; aynı zamanda görmeyi, anlamayı ve sorgulamayı öğrenmektir. Fakat ya bir toplum, görme yetisini kaybettiğinde ne olur? José Saramago’nun Körlük adlı romanı, bu soruyu sarsıcı bir biçimde sorar. Peki, Körlük kitabı distopya mı? Bu yazıda bu soruyu pedagojik bir bakışla ele alarak, öğrenme kuramları, eğitim felsefesi ve toplumsal bilinç bağlamında irdeleyeceğiz.
Distopya mı, Öğrenme Alanı mı?
Distopya, genellikle bir toplumun çöküşünü, değerlerin yitirilmesini ve insanlığın karanlık yönlerini anlatır. Körlük romanı da yüzeyde tam olarak bunu yapar: insanlar bir anda beyaz bir körlüğe yakalanır, düzen çöker, ahlaki sınırlar silinir. Ancak pedagojik açıdan bakıldığında, bu durum aynı zamanda bir “öğrenme laboratuvarı”dır. Toplum, kriz aracılığıyla kendini yeniden tanıma sürecine girer.
John Dewey’in deneyim temelli öğrenme kuramına göre, öğrenme, bireyin yaşadığı deneyimleri anlamlandırmasıyla gerçekleşir. Saramago’nun karakterleri de körlük deneyimini sadece fiziksel değil, bilişsel bir dönüşüm olarak yaşar. Onlar için görmek artık gözle değil, farkındalıkla ilgilidir. Roman bu anlamda bir “distopik öğrenme ortamı” sunar: kaos içinde anlam arayışı.
Pedagojik Perspektiften Körlük
Pedagojik olarak “körlük” bir metafordur: bilgi eksikliğini, farkındalık yoksunluğunu, toplumsal ilgisizliği simgeler. Eğitimde sıkça rastlanan “bilgiye rağmen öğrenememe” durumu, Saramago’nun körlüğüyle paraleldir. Öğrenciler bazen her şeye bakarlar ama hiçbir şeyi görmezler; tıpkı toplumun bilgi bombardımanı altında körleşmesi gibi.
Paulo Freire’in “ezilenlerin pedagojisi” bu noktada bize rehberlik eder. Freire’ye göre, gerçek öğrenme ezberle değil, bilinçlenmeyle olur. Körlük romanındaki karakterler, görme yetilerini kaybettikçe gerçekliği daha derinden anlamaya başlarlar. Eğitim de böyledir: bazen ışığı kaybetmeden karanlığın değerini anlayamayız. Bu nedenle, roman bir distopya olmanın ötesinde, bir öğrenme sürecidir — karanlıktan bilince giden bir yolculuk.
Toplumsal Öğrenme ve Körleşme
Saramago’nun kurduğu toplum, yalnızca bireylerin değil, kolektif bilincin de körleştiği bir dünyadır. Bu bağlamda roman, toplumsal öğrenme teorileri açısından okunabilir. Albert Bandura’nın sosyal öğrenme kuramına göre, insanlar davranışlarını gözlem yoluyla öğrenir. Kör bir toplumda bu süreç kesintiye uğrar: kimse kimseyi göremez, dolayısıyla davranışlar kör döngüye girer.
Toplumun çöküşü, bireylerin öğrenme süreçlerinin de çöküşüdür. Eğitimciler olarak bu bize önemli bir soru bırakır: Gözlerimiz açık olsa bile, birbirimizi “görebiliyor” muyuz? Öğrenme yalnızca bilgi aktarmak değil, empatiyi, farkındalığı ve etik düşünceyi geliştirmektir. Körlük romanı bu değerlerin kaybını bir felaket olarak gösterir — yani görmemek, bilmemekten daha tehlikelidir.
Bireysel Öğrenme: Körlüğü Aşmak
Bireysel düzeyde, Körlük bir içsel eğitim hikâyesidir. Romanın “gören kadın” karakteri, öğrenme sürecinin sembolüdür. O, bilgiye sahip olduğu için değil, sorumluluk bilincine ulaştığı için “görendir.” Bu, eğitimin nihai amacını hatırlatır: öğrenciyi bilgili yapmak değil, bilinçli hale getirmek.
Modern eğitim anlayışında, bilişsel kazanımların ötesinde duygusal ve etik öğrenmeler önem kazanmıştır. “Körlük”, bu dönüşümün edebi bir yansımasıdır. Öğrencilerimize yalnızca dünyayı tanıtmak değil, dünyaya karşı duyarlılık kazandırmak da öğretmenin görevidir.
Eğitim ve Distopya Arasındaki İnce Çizgi
Romanı bir distopya olarak görmek kolaydır; çünkü her şeyin karanlığa gömüldüğü, umutsuz bir atmosfer yaratır. Ancak pedagojik açıdan bakıldığında, bu karanlık bir öğretim aracıdır. Öğrenciler gibi toplum da hatalarından öğrenir, yeniden yapılanır. Körlük kitabı bu anlamda bir “distopik ders planı” gibidir — felaketin içinde öğrenme fırsatları saklıdır.
Her kriz, eğitim için bir uyarandır. Öğretmenler olarak sorumuz şudur: “Öğrencilerimizin gözleri açık ama kalpleri kapalı mı?” Belki de körlük, bir görme kaybı değil, bir anlam kaybıdır. Bu farkındalığı yaratmak, çağdaş eğitimin temel amacıdır.
Sonuç: Körlüğün Öğrettiği
Körlük kitabı distopya mı? Evet, ama aynı zamanda bir öğrenme alanı, bir farkındalık laboratuvarı ve bir etik sorgulama metnidir. Saramago, okuyucusunu sadece karanlık bir dünyaya değil, içsel bir öğrenme sürecine davet eder.
Eğitim, tıpkı romanın teması gibi, “görmeyi yeniden öğrenme”dir. Öğrencilerimize ve kendimize şu soruyu sormamız gerekir: “Ne kadarını gerçekten görüyoruz?” Belki de en derin öğrenme, gözlerimizi değil, zihnimizi açtığımız anda başlar.